Firma o mniejszej rozpoznawalności, o mniejszym potencjale produkcyjnym i zapewne możliwościach finansowych, w której dział sprzętu foto był w zasadzie dodatkiem do działu fotochemii, musiała zrobić COŚ, żeby czymś choćby w niewielkim stopniu się wyróżnić.
Nie mogła "podskoczyć" Canonowi czy Nikonowi, którzy produkowali aparaty ściśle reporterskie, profesjonalne, i miały po 60 obiektywów i setki akcesoriów w ofercie, czy Minolcie, Pentaxowi i Olympusowi, którzy co prawda nie robili aparatów aż tak reporterskich, ale i tak mieli po 30-40 obiektywów i wiele różnych ciekawostek.
Niewątpliwym atutem Fujiki AX było nowe i nowoczesne mocowanie bagnetowe, zaprojektowane z myślą o zapewnieniu rozmaitych trybów fotografowania, mające dużą średnicę i teoretycznie umożliwiające budowę obiektywów z bardzo dużą tylną soczewką. Trochę mała odległość rejestrowa (43,5 mm - Nikon ma 46,5) za to nie pozwalała na zastosowanie długiego lustra, co trochę ograniczało użycie długich teleobiektywów lub fotografię makro z bardzo długim wyciągiem. To może sugerować, że firma od początku raczej nie myślała o takich ekstremalnych zastosowaniach.
Fujica, nie mogąc konkurować "hardkorowo" poszła więc w dość atrakcyjne (a niekoniecznie bardzo kosztowne) wyposażenie i każdemu aparatowi z mocowaniem AX dała jakiś choćby niewielki USP (Unique Selling Point), jakąś ciekawostkę, którą odróżniał się od konkurencji.
Najważniejszą i najciekawszą funkcją wszystkich tych aparatów jest możliwość używania obiektywów M42 poprzez adapter - ale, uwaga: z zachowaniem działania automatycznej przysłony! Bagnet AX ma dwa, umieszczone obok siebie, popychacze przysłony, działające jednocześnie - jeden do obiektywów bagnetowych AX i drugi, napędzający popychacz adaptera do obiektywów M42.
Pomiar światła z obiektywami M42 został, prawdę mówiąc, spieprzony. W zasadzie jedyny sensowny tryb, w którym można tych aparatów używać, to automatyka czasu z pomiarem przy przysłonie roboczej. Pomiar przy otwartej przysłonie nie jest możliwy, Fujica AX1 nie ma trybu ręcznego, a pozostałe modele nie pokazują w tym trybie prawidłowo wskazań światłomierza.
Ale to jeszcze nie koniec ciekawostek z M42!
Otóż tylko z modelem AX5 (który ma tryb programowy i automatyki przysłony z priorytetem czasu) można w tych trybach użyć obiektywów M42! I to z pomiarem światła przy otwartej przysłonie! Potrzebny jest do tego specjalny adapter M42, przeznaczony tylko do tego aparatu. Na adapterze ustawia się (przybliżony) otwór względny obiektywu, aparat dokonuje wstępnego pomiaru światła, domyka przysłonę do przybliżonej pożądanej wartości, a faktyczny pomiar światła odbywa się powtórnie już po domknięciu przysłony a przed podniesieniem lustra - jest to więc w rzeczywistości automatyka czasu naświetlania z automatyczną preselekcją przysłony. Jak pisałem wcześniej, w ten sposób zrealizowano automatykę programową w bardzo wielu wczesnych modelach lustrzanek z taką automatyką, gdy producenci nie byli pewni, czy są w stanie zapewnić dokładne domknięcie przysłony do automatycznie wybranej wielkości. Dlatego w takich aparatach wartość czasu wyświetlana w wizjerze przed zdjęciem jest tylko wartością orientacyjną, a faktyczna jest ustalana po domknięciu przysłony i steruje czasem naświetlania.
Dlatego w tych aparatach trudno mówić o automatyce programowej czy automatyce przysłony przy preselekcji czasu - w rzeczywistości jest to automatyka czasu z automatyczną preselekcją przysłony, w jednym czy drugim trybie, które tak naprawdę różnią się tylko tym, jak duży wpływ ma użytkownik na wstępnie wybrany czas naświetlania (żaden w trybie P i niewielki w trybie S/Tv). Tak funkcjonuje np. Minolta X-700, Nikon FG i FA, Fujica AX5, chyba Ricohy XR-P, XR-20P, XR-X, i na pewno Chinony z trybem P (CP-5, CP-6, CP-7).
Wracając do Fujiki AX5 - w niej właśnie, dzięki temu, że powtórny pomiar światła i automatyczne sterowanie czasem i tak ma miejsce, możliwe było użycie obiektywów M42 w trybach P i T (= S, Tv), choć oczywiście dokładność przymknięcia przysłony do pożądanego otworu na pewno jest dość niewielka.
Niestety, nie mam takiego adaptera i nie mogę tego wypróbować. A byłoby ciekawie zobaczyć jak to działa. To chyba jedyny aparat, w którym można użyć obiektywów M42 w trybach automatycznego sterowania przysłoną.
Najprostszym modelem z mocowaniem AX jest odstająca od pozostałych Fujica STX-1 (i jej modyfikacje STX-1n i 2). Są to aparaty oparte na starej konstrukcji aparatów mechanicznych ST-601/605 z mocowaniem M42, w których "tylko" zmieniono to mocowanie na bagnetowe.
W zasadzie są to najprostsze na świecie aparaty mechaniczne bez żadnych cudów, z dwoma wyjątkami:
- najkrótszy czas naświetlania modelu STX-1 i 1n to 1/700 s (tym akurat odróżniają się od konkurencji in minus)
- aparaty mają w wizjerze, poza typowymi wskazaniami światłomierza +/o/- także skalę czasów naświetlania ze wskazówką, pokazującą nastawiony czas. (a tym z kolei odróżniają się in plus)
Następne trzy modele, AX1, AX3 i AX5, w zasadzie wykorzystują chyba nawet dokładnie ten sam korpus, a różnią się głównie wyposażeniem, przede wszystkim w tryby naświetlania.
AX1 jest najprostsza - ma tylko automatykę czasu naświetlania bez możliwości ręcznego nastawiania (poza 1/60 i B).
W stosunku do wyższych modeli pozbawiona jest gniazda synchronizacji lampy błyskowej, wbudowanej zasłonki wizjera, a światłomierz zawsze działa w trybie "z pamięcią pomiaru", tzn. wciśnięcie spustu powoduje od razu także zapamiętanie wyniku pomiaru. Nie ma możliwości pracy bez pamięci pomiaru. Jeśli więc zmienią się warunki, kompozycja, itd., trzeba puścić i ponownie wcisnąć spust.
Ciekawostką modelu AX1 są wskazania czasu naświetlania w wizjerze. Firma oczywiście chciała coś sobie uprościć, więc uprościła - jedna dioda pokazuje dwa czasy naświetlania na skali. Jedna dioda dla czasów 1/1000 i 1/500 s, druga dioda dla 1/250 i 1/125 s, trzecia dioda dla 1/60 i 1/30 s, czwarta dla 1/15 i 1/8, i piąta dla 1/4 i 1/2. W sumie lepiej niż w niektórych najprostszych lustrzankach z automatyką czasu z tamtego okresu, gdzie czasem były tylko dwie diody: dobrze, źle, i uwaga wolny czas.
AX3 jest modelem bardziej zaawansowanym - ma tryb ręcznego ustawiania czasów naświetlania, a na pokrętle są dwie pozycje - z pamięcią pomiaru i bez. Wyposażona jest też we wbudowaną zasłonkę wizjera i ma gniazdo synchronizacji lampy błyskowej.
